Wat je taalgebruik over je status
zegt
Heb jij het al
meegemaakt, dat er een bouwvakker vanop zijn stelling op een heel onbeschofte
manier tegen je begint te roepen en dat je je haast niet kan inhouden om ‘boer’
terug te roepen? Terwijl je in andere gevallen juist op een zeer correcte en
vaak onbegrijpelijke manier wordt aangesproken, zoals bij een arts of in een
rechtbank en dat je niet weet hoe je je moet gedragen… Uit deze voorbeeldjes
kan je afleiden dat taalgebruik en sociale status twee begrippen zijn die nauw
tegen elkaar aanleunen. Met als gevolg dat niet alles en iedereen altijd even
verstaanbaar is. Om meer te weten te komen over dit verschijnsel interviewde ik
mijn ex-leerkracht Nederlands, Filip Permentier. Hij geeft les in ASO, TSO en
BSO en is dus van alle markten thuis.
Wat vindt u van het
feit dat de standaardtaal meer geassocieerd wordt met hogere sociale klassen en
dialect met lagere sociale klassen?
Ik denk dat dat klopt. Ik denk dat het te maken heeft met
opvoeding. Wij merken hier op onze school ook dat leerlingen die uit een lagere
klasse komen iets sneller in BSO-richtingen terecht komen. In de B-stroom
worden de leerlingen iets minder geconfronteerd met standaardtaal en iets meer
met dialect. Omgekeerd geldt dat natuurlijk ook. Leerlingen uit hogere klassen
vind je vaker terug in ASO waar standaardtaal vaker wordt toegepast. Wat betreft
standaardtaal, denk ik dat je de schriftelijke nog altijd kunt onderscheiden
van de mondelinge. Met betrekking tot de uitspraak wordt de mondelinge
standaardtaal in hogere klassen ook niet meer altijd even juist gehanteerd.
Vroeger was dat toch
wel vaker het geval?
Ja, correct spreken werd vroeger meer gedaan, omdat het toen
toch wel een bepaalde standing
weergaf. Maar tijden veranderen en jongeren spreken nu eigenlijk jongerentaal en
om te schrijven gebruiken ze vaker sms-taal en facebook-taal. Dit zorgt er toch
wel voor dat het verschil tussen de hogere en de lagere klassen, qua sociale
status, vervlakt. Dat is iets wat ik toch bij mijn eigen leerlingen in ASO, TSO
en BSO opmerk.
Kunt u een paar
hedendaagse voorbeelden geven die aantonen dat er nog steeds een onderscheid is
tussen het taalgebruik van de hogere klassen en de lagere klassen?
Ik
denk dat als je naar tv-series kijkt zoals Thuis
je wel een onderscheid hoort. Bram (de loodgieter) en Nancy (de poetsvrouw) spreken
anders dan Tom (de advocaat) en Geert (de arts). Bram en Nancy spreken platter en mompelen vaker. Tom en Geert
daarentegen proberen zoveel mogelijk de standaardtaal te hanteren, wat ook wel
noodzakelijk is voor hun beroep. Ook in talkshows zie je dit onderscheid vaak
terug als er publiek aan het woord komt. Het is soms schrijnend om dit verschil
te zien.
Als ik mijzelf als buitenstaander beschouw, dan zal ik
altijd proberen om uitleg te vragen of ik tref voorbereidingen. Ik geef een
voorbeeld nu: als ik weet dat er bij de eigenaarsvergadering van ons
appartementsgebouw iemand een advocaat met zich meebrengt, dan zal ik op
voorhand het juridisch dossier bij die mensen eens gevraagd hebben en al enkele
zaken hebben opgezocht. Op die manier ben ik voorbereid en weet ik ook de
betekenis van bepaalde termen, want juridische taal is zeker niet
vanzelfsprekend. Als het nadien nog niet duidelijk is, zoek het dan thuis op!
Maar als ik dan terugkoppel naar de eerste vraag, denk ik dat de hogere klassen
of de mensen die hoger opgeleid zijn dat minder vaak moeten doen, maar als het
nodig is, sneller in actie schieten. De lagere klasse daarentegen gaat denken, ‘laat
het maar passeren’ en zo komen ze vaak nog dieper in de problemen.
Hoe kunnen ze het
makkelijker maken voor buitenstaanders?
Als je nu voor arts studeert, krijg je binnen de opleiding
geneeskunde te maken met hoe je het best kan communiceren als arts met je
patiënt, zodat de patiënt alles begrijpt. Als ik nu kijk naar een dokter merk
ik dat die de moeilijke benamingen vermijdt en dat hij aanvoelt wie er voor hem
zit. Het is zijn taak om zijn manier van communiceren aan te passen aan de
mensen die voor hem zitten. Hij zal anders spreken tegen zijn collega of iemand
die hoog opgeleid is dan tegen een arbeider bijvoorbeeld. Ook bij leerkrachten
is het zo. Ik ken er voldoende die een tekst laten lezen door een beroepsklas,
die weten dat er moeilijke woorden in staan en die niet rondlopen en vragen
‘Verklaar dat eens?’ of ‘Begrijp je alles?’. De leerlingen zelf zullen het niet
vragen, omdat ze zich schamen of omdat ze het gewoon niet graag doen. Je kunt
er dus best zelf zoveel mogelijk op inspelen door zelf vragen te stellen, veel
vragen, om te zien of ze het nu eigenlijk wel allemaal begrijpen of niet. Dit
geldt voor bijna alle sectoren.
Hebt u als leerkracht
al problemen ondervonden tijdens het communiceren met anderstalige of kansarme
ouders?
Volgens mij zijn dat twee soorten problemen. De anderstalige
ouders zijn inderdaad een probleem, omdat de meesten hier toch al een tijdje
verblijven en niet de moeite genomen hebben om de landstaal te leren. Het valt
vooral op dat het de vrouwen zijn die nauwelijks Nederlands kunnen. Zij blijven
thuis en doen het huishouden. De man gaat werken en moet dus noodgedwongen de
taal leren. Bij kansarme ouders heeft het vooral te maken met het niet
begrijpen van schrijftaal. Brieven lezen, maar niet begrijpen wat er staat. Heel
veel moeilijkheden hebben ze met het invullen van formulieren, ook al gaat het
maar om een eenvoudig kruisje zetten, maar ze weten niet waar ze het moeten
zetten. Ook heb ik al te horen gekregen dat ze niet weten wat een buitenpasje
is. Ze zien gewoon heel vaak de link niet. Kansarm zijn heeft dan ook heel
dikwijls te maken met een lager opleidingsniveau.
Hoe zouden volgens u
die problemen kunnen worden verholpen?
Het communiceren met anderstalige ouders is hoofdzakelijk
een maatschappelijk probleem. Het is een probleem van inburgering en dan denk
ik dat het inburgeringsbeleid iets strenger of verplichtender mag. Ook als
school en individueel als leerkracht moeten we deze leerlingen blijven
stimuleren om Nederlandstalige boeken, artikels… te lezen. Bij kansarme ouders
is het moeilijker. Toch moet je hen blijven aansporen om naar een oudercontact
te komen, zo kun je al veel problemen opvangen. De ouders af en toe telefoneren
is ook niet slecht als je merkt dat bepaalde zaken anders niet overkomen. Contact
zoeken is van groot belang. Ook proberen we degenen uit het BSO in contact te
brengen met boeken, langere teksten, toneel… zodat ze beseffen dat het ook voor
hen toegankelijk is. Je moet voortdurend drempels wegnemen!
Zo zie je maar dat je taalgebruik meer prijsgeeft over jezelf dan je wellicht dacht, oppassen geblazen dus!
Bronnen
Nancy De Grote.
(s.d.). Opgeroepen op 14 november 2012 op http://thuisonline.be/
STROBBE, I., & VERNIERS, G. (2012). Vakstudie Nederlands 1. Gent: Arteveldehogeschool.
Tom De Decker.
(s.d.). Opgeroepen op 14 november 2012 op http://thuisonline.be/
